Studiedag 19 maart: Barth, Miskotte en de bedreigde ‘schepping’

Tot de grote uitdagingen van onze tijd behoort de klimaatverandering, het jongste hoofdstuk in wat al decennia te boek staat als ecologische crisis, milieucrisis of een zeer verstoorde relatie tussen mens en natuur. Deze crisis vraagt om allerlei vormen van herbezinning en omkeer. Daarin is ook de theologie in het geding. ‘Hoe wij omgaan met de natuur, hangt af van wat wij geloven’, stelde C. Amery, een van de eersten die nadacht over de samenhang tussen geloof en omgang met de natuur. Er is sindsdien een grote variëteit aan theologische analyses en ontwerpen verschenen die een weg uit de ecologische crisis willen wijzen. Daarin wordt vaak kritisch nagedacht over welke effecten het ‘traditionele’ denken over de relatie tussen God, mens en natuur heeft gehad. Die effecten betreffen méer dan de bedreigde natuur; ze raken ook aan vragen van sociale gerechtigheid en van man-vrouw-verhoudingen.

Op 19 maart 2025 organiseren de Karl Barth Stichting en de Dr K.H. Miskotte Stichting een studiedag over dit thema. We beseffen dat het een waagstuk is. Barth en Miskotte hebben de ecologische crisis zoals wij die ervaren niet gekend, en Barth heeft een heel eigen benadering van ‘schepping’ ontwikkeld, zonder veel aandacht voor wat wij ‘natuur’ noemen. Daarom willen we niet alleen nagaan welke impulsen met het oog op de onderhavige vragen aan zijn theologie kunnen worden ontleend, maar ook eerlijk de vraag onder ogen zien of, en zo ja: in welk opzicht hij ons mogelijk eerder in de weg zit. Met het oog op dat laatste komt ook onze landgenoot Kornelis Heiko Miskotte, die leerling en geestverwant van Barth was, maar op dit punt eigen accenten zette, op deze studiedag aan bod.

In de eerste lezing staat de vraag centraal hoe Barth met ‘schepping’ is omgegaan, en hoe zijn gedachten in zijn scheppingsethiek over menselijke vrijheid en verantwoordelijkheid raken aan de keuzes die we vandaag moeten maken, willen we de crisis niet versterken? Dr. Ids Smedema zal over deze vragen spreken.

Deels in het spoor van Barth onderschreef Miskotte veel van Barths theologische uitgangspunten, waaronder het verzet tegen de natuurlijke theologie. Miskotte had echter ook een heel eigen relatie met de natuur. Dr. Carola Dahmen heeft in haar onlangs verschenen proefschrift de stem van Miskotte in gesprek gebracht met eco-feministische theologieontwerpen van Sallie McFague en Catherine Keller. Zij zal van daaruit met name ingaan op Miskottes waarnemingen en fascinatie voor de natuur en hoe dit in zijn theologisch denken een plek krijgt.

Dr. Mirjam Elbers, voorzitter van de K.H. Miskotte Stichting en onlangs gepromoveerd op het werk van Jan Assmann en K.H. Miskotte in relatie tot (religie-)kritiek in de bijbel, zal een prikkelende column uitspreken die de verhalen met elkaar verbindt én die bevraagt.

De studiedag vindt plaats in de Lutherse Kerk van Woerden, Jan de Bakkerstraat 1, 3441 ED Woerden.

Men kan zich aanmelden door een bericht te sturen naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. De kosten voor de studiedag, inclusief eenvoudige lunch, bedragen 10 euro. Wie iets meer wil en kan betalen, graag. Voor wie het bedrag een hindernis is om te komen, die melde zich bij de penningmeester (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.). Dan treffen we een regeling.

Programma:

10.00 uur         Inloop en koffie

10.30 uur         Opening

10.40 uur         Lezing door dr. Ids Smedema

11.20 uur         Pauze

11.40 uur         Column door dr. Mirjam Elbers

12.00 uur         Lunch

13.00 uur         Lezing door dr. Carola Dahmen

13.40 uur         Pauze

14.00 uur         Panelgesprek

14.45 uur         Afsluiting

15.00 uur         Vertrek

Studiedag voor studenten op 30 januari 2025

Na de geslaagde Miskotte studiedag over het bijbelboek Job afgelopen zomer, wordt op donderdag 30 januari 2025 opnieuw een studiedag georganiseerd voor theologiestudenten.

Deze keer staat Ruth centraal aan de hand van Miskottes boek ‘Het gewone leven’. Hij schrijft: “In het boek Ruth is noch de ‘wereld’ noch de ‘ziel’ aan de orde; ’t is niet profetisch, maar al evenmin piëtistisch. De mensen vluchten daar niet wég van de onrust der ziel in de politiek en nog minder van de politiek naar de veiliger oorden van ziels innigheid. Het hele boekje is eigenlijk, gewogen op de schaal der religie, nauwelijks ernstig te nemen.” Wat is het dan wel? Welnu, het gaat over het geheim van het gewone, het kleine: “dat Gods Getuigenis zelf zich als iets zeer gewoons kan invoegen in het leven.” Zo citeert Miskotte Henriëtte Roland Holst: “de zachte krachten zullen zeker winnen in ’t eind…”

De studiedag op 30 januari vindt plaats in de Duinzichtkerk in Den Haag, o.l.v. dr. Ad van Nieuwpoort. Het begint om 9.30 uur met koffie en eindigt om 17.00 uur met een borrel. Voor lunch wordt gezorgd. Studenten van alle faculteiten zijn welkom! Info en aanmelden bij Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Tweedaagse cursus in Permanente Educatie

Op 8 en 22 mei vindt de cursus ‘Als de goden zwijgen: Miskotte in onze tijd’ plaats in Utrecht. Wouter Klouwen en Marco Visser begeleiden deze tweedaagse in het kader van de permanente educatie voor predikanten en kerkelijk werkers.

De ondertitel van dit boek uit 1956 luidt: Over de zin van het Oude Testament. Hierin geeft Miskotte zich rekenschap van de cultuur die steeds verder haar christelijke en verzuilde veren afschudt. Maar hoe dan verder? Waar vallen we op terug, als de goden zwijgen? Wat is een ‘laatste linie die het houdt’ (Breukelman)? Wat blijft, is de geheel eigen taal van de Joodse Bijbel, aldus Miskotte: het feit dat er in het ‘Oude Testament’ niet in het algemeen en als vanzelfsprekend over ‘God’ gesproken wordt. De Naam, die staat voor bevrijding en menselijkheid, bevraagt steeds weer alle gangbare godsbeelden en heersende ideologieën. Niet in de laatste plaats die van de theoloog zelf.

Tijdens de cursus worden delen uit ‘Als de goden zwijgen’ gezamenlijk gelezen; maar er zijn ook praktische opdrachten en veel ruimte voor uitwisseling. Meld je nu aan! Alle informatie en de mogelijkheid tot inschrijven vind je bij de PThUAls de goden zwijgen is in zijn geheel digitaal te raadplegen via deze link, inclusief de begeleidende teksten, personenregister en Bijbelplaatsenregister.

Planning 2025 en verder

Op 19 maart 2025 organiseren wij samen met de Karl Barth Stichting in Woerden een studiedag naar aanleiding van o.a. het proefschrift van Carola Dahmen over ecospiritualiteit, natuurliefde en Miskotte. Zie de informatie hierboven.
Aan de dissertatie van Mirjam Elbers, over atheïsme en religiekritiek, Assmann en Miskotte, willen wij volgend jaar of het jaar daarna een studiedag wijden. Het is een thematiek die het gehele Bijbels georiënteerde werk van Miskotte doordesemt en zou zich uitstekend lenen voor een grotere bijeenkomst, wellicht ter gelegenheid van de 50 ste sterfdag van Miskotte, najaar 2026. Wij beraden ons nog daarop.
Een studie(mid)dag over de dissertatie van Jaco Zuurmond, over en met Om het levende Woord, stellen we uit totdat het laatste deel van het Verzameld Werk in het najaar van 2025 zal zijn verschenen: deel 16 met daarin Bijbels ABC en Om het levende Woord. Wij hopen dan Miskottes baanbrekende ‘Bijbelse grammatica’ uit 1941 en zijn standaardwerk over Bijbelhermeneutiek uit 1948 in het volle zonlicht te kunnen zetten.
En dan… zijn wij inmiddels bezig ons te bezinnen over de toekomst van onze Stichting, die wellicht samenvalt met de toekomst van het werk van andere, ons verwante stichtingen die het erfgoed van de dialectische en (dus) Bijbelse theologie en het tegoed van Tenach in Nederland behartigen. Het lijkt er sterk op dat de actualiteit daarvan geenszins in de mist van de geschiedenis is verdwenen, maar integendeel aan zichtbaarheid zelfs wint.