“De moderne staatsontwikkeling schijnt te gaan in de richting van een totalitaire heilsleer, te proclameren door een werelds gezag. De ontwaakte kerk herinnert zich onder de druk en de dreiging daarvan, dat geen leer totale geldigheid heeft over het ganse leven dan het goddelijk onderricht der Schrift.”
In mei 1941 – Nederland gaat het tweede bezettingsjaar in – worden Amsterdamse kerkgangers opgeroepen om Bijbelkringleider te worden voor een ‘Cursus Grondlijnen der Christelijke Boodschap’. Ze worden in het kerkblad ervoor gewaarschuwd “dat Dr. Miskotte het zichzelf en zijn hoorders niet ál te gemakkelijk zal maken. De tijd van samen een stichtelijk versje zingen en samen genoeglijk naar een stichtelijk praatje luisteren is gelukkig voorbij; dat hebben we aan de wereld te danken, die ons terugdringt naar de kernvragen van ons christelijk geloof en ons, goddank, dwingt om ons te bezinnen op de vraag wat de kerk eigenlijk is en gelooft, en waarin de christelijke boodschap bestaat, geconfronteerd met allerlei andere – soms ook z.g. christelijke – boodschappen.” De kringen starten in de nazomer van 1941 en de teksten van Miskottes instructiecursus in de zomer worden eind 1941 uitgegeven als Bijbelsch ABC.
Miskotte wil een ‘betere weerstand’ tegen de bezetter, het gaat om “vorming, stichting, niet zozeer van de kerk, als wel van gemeenten, kernen, groepen van bewuste christenen, om hen in het horen naar het Woord ook geestelijk bekwaam te maken tot verzet tegen de machten van de totalitaire ideologie.” Aan die betere weerstand gaat vooraf het opnieuw leren van het ABC, de Bijbelse grondwoorden, de geestelijke grammatica van de Schrift. Adriaan Geense schrijft in zijn intro op de Duitse vertaling: “Het ABC is geen ordeningsprincipe van dode letters, maar instrument van de Geest, die hen levend maakt.” In het alfabet, dat hier gespeld wordt, vindt men “geen analytische grammatica, die zich historisch beperkt tot inventarisaties van de Bijbelse literatuur, maar een polemische grammatica, die nieuwe werkvelden zoekt, die nieuwe, beslissende woorden wil spreken.”
Niet alleen in de oorlogsjaren, ook in andere tijden en onder andere omstandigheden heeft ‘het ABC’ zich een centrale plaats veroverd in Miskottes werk en tallozen geïnspireerd. Het boek beleefde 9 edities in Nederland en werd vertaald in het Duits, Italiaans, Tsjechisch, Lets en recent in het Engels. Het verschijnt in 2025 met Om het Levende Woord in deel 16 van het Verzameld Werk. De laatste uitgave in paperback, uit 2016 (Utrecht: Kok), is nog steeds te koop voor € 21,-. [wm]